سوگیری (جهت‌گیری) در توجه

شما علاقه‌مند به دختر با موی خرمایی، چشمان قهوه‌ای و با پالتویی قرمز هستید و چند مدتی است که سعی در ابراز علاقه‌ به آن دختر را دارید، ولی هنوز علاقه‌ی خود را به او ابراز نکرده‌اید. نکته‌ی قابل توجهی که نظر شما را به خود جلب کرده این است که پس از علاقه‌مندی شما به این دختر، شما در بسیاری از موقعیت‌ها و اماکن با دختر‌هایی با مشخصه‌های بالا رو به رو می‌شوید، دختری با موی خرمایی، چشمان قهوه‌ای و پالتویی قرمز؛ در دانشگاه، مترو و مرکز خرید.
حال پرسش این است که آیا دختر‌هایی با چنین مشخصه‌هایی قبلا در این مکان‌ها وجود نداشته‌اند؟ و اگر چنین نبوده چرا شما اکنون شمار زیادی از دخترانی با چنین مشخصه‌هایی را در اطراف خود می‌بینید و آن‌ها در کانون توجه شما قرار گرفته‌اند؟

قبل از اینکه به متن وارد بشویم توجه شما را به این ویدیو‌ کوتاه جلب می‌کنیم. در این ویدیو تعدادی جوان با لباس‌های سیاه و سفید در حال پاس‌کاری توپ بسکتبال هستند. پرسش این است که توپ چند بار بین افراد با لباس سفید رد و بدل می‌شود. قبل از رفتن به ادامه‌ی متن تعداد پاس‌ها را در قسمت دیدگاه‌ها برای ما بفرستید و خود را محک بزنید.
 
خب حالا پرسش جدیدی را برای شما مطرح می‌کنیم. ویدیو دوم را هم ببینید و برای ما در قسمت نظرات بنویسید که توپ چند بار بین افراد با لباس سفید رد و بدل می‌شود.
 
سوگیری در توجه Attentional bias یکی از سوگیری‌های شناختی است که در شناخت و درک انسان‌ها و نخستی‌سانان تاثیر به‌سزایی دارد. سوگیری در توجه گونه‌ای از سوگیری‌های شناختی است که فرد به صورت غیرارادی توجه ویژه‌ای به یک محرک خاص و یا یک نشانه حسی داشته باشد و چنین سوگیری‌هایی معمولا به قضاوت ضعیف و نادرست و یا یادآوری ناقص از یک واقعه خاص می‌انجامند. از پیامد‌های این سوگیری‌ می‌توان، ضعف در تصمیم‌گیری منطقی و گرایش به یک و یا چند مشخصه از کل مشخصه‌های یک پدیده را نام برد.

برخی از روانشناسان بر این باورند که سوگیری‌های شناختی در مسیر حیات و موجودیت انسان در کره‌ی خاکی و برای مواجهه و انجام عکس‌العمل مناسب در زمان خطر، در مغز ما انسان‌ها فرگشت یافته‌اند. به همین دلیل، مردم معمولا بیشتر توجه خود را به محرک‌هایی که ممکن است تهدیدی برای آن‌ها به وجود آورد متمایل می‌کنند. به طور نمونه افراد توجه بیشتری به چهره‌هایی که عصبانی و خشمگین هستند نشان می‌دهند و اگر تعداد زیادی چهره در معرض دید یک شخص وجود داشته باشد، توجه فرد به سوی چهره‌های خشمگین سو داده می‌شود. از طربق این لینک (مرورگر شما باید مجهز به آخرین نسخه فلش پلیر باشد) می‌توانید این آزمایش را بر روی خودتان نیز انجام دهیداز بین تصاویر نمایش داده شده در این لینک، چهره خندان را در سریع‌ترین زمان ممکن انتخاب کنید .

از نظر فیزیولوژیکی این سوگیری معمولا با عکس‌العمل‌های حسی همانند بینایى کانونى Tunnel vision (که در آن فرد وحشت زده دید محیطی وسیع خود را از دست می‌دهد و تمرکز خود را بر جسم تهدید‌کننده منعطف می‌کند)، ترشح آدرنالین، افزایش ضربان قلب و حتی یک واکنش عصبی همراه است که به فرد اجازه می‌دهد رفلکس سریع‌تری نشان دهد.

اندازه‌ی متوسطی از این نوع سوگیری را می‌توان جزئی از طبیعت انسان و امری لازم برای حیات او دانست ولی سطح بالای آن ممکن است نشانه یا نتیجه‌ای از یک اختلال روانی باشد. از آزمایش‌های مشهوری که احتمالا بسیار از شما با آن برخورد داشتید می‌توان آزمایش اثر استروپ Stroop effect (واژه‌های با رنگ‌های غیرمشابه) را نام برد. به این گونه که روی کاغذ اسامی رنگ‌ها با رنگ‌بندی‌های غیر هماهنگ نوشته شده است، مثلا «قرمز» با رنگ سبز، «سبز» با رنگ قهوه‌ای و «سیاه» با رنگ صورتی.
 
بسیاری از افراد در پاسخ به این سوال که «فلان واژه چه رنگی است؟»، پاسخی اشتباه می‌دهند و یا پاسخ صحیح را با کمی تاخیر ارائه می‌دهند. به این گونه که اگر از آن‌ها پرسیده شود که رنگ واژه‌ی «قرمز» چگونه است؟ آن‌ها به جای گفتن رنگ، خود واژه را می‌خوانند و پژوهش‌ها نشان داده که این عدم هماهنگی و بروز اشتباه ناشی از سوگیری در توجه است و در افرادی با اضطراب شدید و فوبیا (هراس‌زدگی) بروز اشتباه بیشتر اتفاق می‌افتد.

اکنون که با این سوگیری شناختی آشنا شدید به شما پیشنهاد می‌کنیم که ویدیو‌های بالا را با دقت و بدون شمارش تعداد پاس‌ها، ببینید.
آیا متوجه حضور گوریل در ویدیو اول شدید؟
حالا با توجه بیشتر، در قسمت نظرات بنویسید که چه اتفاقاتی در ویدیو دوم می‌افتد؟

با استفاده از لینک معرفی به دوستان که در زیر تمامی مطالب قرارگرفته، این مطلب را به اشتراک گذاشته و امتیاز نشردانش خود را در ویدوآل افزایش دهید.

پیشنهاد می‌کنیم مطالب زیر را نیز که در حوزه سوگیری(جهت‌گیری) نوشته شده، مطالعه کنید:
جهت‌گیری‌ تمایل به تایید
جهت‌گیری به حمایت از انتخاب - تعصب
سوگیری (جهت‌گیری) فرار از ابهام

منابع: Goodreads 1 | NCBI 1 | Goodreads 2 | NCBI 2